SerbianInstituteBooks

Serbian Institute | Contact us

www.serbianinstitute.com

Our Board

What we do

Advisers

e-News

Videos

Heritage Tours

Books

Events

Links

Support

Contact

Predgovor

Sadržaj

mape,

stanovništvo,

hronologija

Available on AMAZON

Click to ORDER

Књига, Рат Речима: Вашингтон и југословенски сукоб, коју је издала позната америчка издавачка кућа у пољу америчке спољне политике (Praeger Publishers) писана у оригиналу на енглеском језику крајем 1999 године (преведена овде на српском) је намењена да обавести најпре амерчко јавно мњење о истини и пропаганди, управо рат речима који се водио током распада Југославије у Вашингтону и широм света и који је утицао на америчку спољну политику. Рат речима говори о како функционисе Вашингтон, како су се одлуке доносиле, који су фактори унутар Америке и глобално утицали на те одлуке, и на акције и ставове на Балкану.

Данијела Сремац, писац, експерт за Балкан и америчку политику, уметник, предузетник, продуцент, музичар, мултимедијски консултант и председник Српског Института, магистар америчке спољне политике, позната је у српској дијаспори као водећи глас у Вашингтону у одбрани српских људских права током сукоба у Крајини, Босни и Херцеговини и на Косову. Наступала је на преко 256 телевизијских и радио програма на СиННу и свим главним каналима у Америци и другим страним вестима. Говорила је испред важних америчких институција за спољну политику и редовно упознавала америчко јавно мњење, чланове Конгреса и владу са проблематиком Балкана.

Написала је две књиге— Рат Речима, Вашингтон и Југословенски Сукоб oписује пропагандни рат и утицај на америчку политику према Балкану, издао амерички издавач “Praeger Publishers” 2000 године. Њена друга књига, Срце Србије: путопис кроз културу (2012) писана на енглеском и српком уз 356 слика у боји луксузног издања приказује све о српској култури, туристичке дестинације, традиције, кухињу, спорт, историју, и српске производе. Као уметник излагала је и продавала своје уметничке радове слике на платну по галеријама широм Америке.

ШКОЛОВАЊЕ

Завршила је филозофију на универзитету (John Carroll University, Cleveland, Ohio) и Магистар Дипломатије на познатом универзитету у Вашингтону (American University, Washington, DC) Такође је студирала клавир и флауту на музичкој академији (Cleveland Institute) при факултету (Case Western Reserve University).

САДАШЊИ ПРОЈЕКТИ

Њен нови ЦД албум Дух Балкана излази на тржиште у Америци октобра 2016, и Данијела је такође режирала, и присуствовала као водитељ у видео путопису Мој Београд на енглеском који ће изаћи у јавност марта 2017 године.

Ауторско право 2017 Данијела Сремац — штампање или копирање није дозвољено

2. poglavlje

UVOD U RAT: Istorija Etničkih Tenzija ( do 1990 )

ZNAČAJ ISTORIJE

Na početku jugoslovenske krize 1991-e, većina novinara i vašingtonskog političkog establišmenta posedovala je malo znanja o balkanskoj istoriji i kulturi. Nekoliko godina kasnije, neki u Vašingtonu, kao Susan L.Woodward iz Brookings Institution, priznali su da “oni koji su kreirali politiku i oblikovali mišljenje javnosti o Jugoslaviji, od samog početka nisu razumeli prirodu i poreklo sukoba.”¹ Da ironija bude veća, to su bili oni pojedinci čija su gledišta bila lišena istorijskog konteksta, oni koji su konačno postali najgrlatiji aktivisti u podršci američke intervencije na Balkanu. U modernom svetu, kojeg sve više karakteriše ono što je Samuel P. Huntington opisao kao “kulturni identiteti,” koji “oblikuju model kohezije, dezintegracije i sukoba u svetu nakon hladnog rata,” neuspeh vašingtonskih političara i onih koji formiraju javno mnenje, da jugoslovenski sukob stave u istorijski kontekst, bilo je veoma kratkovido, iako ne iznenađujuće.² Istorija je bila nepopularna, kako među političarima tako i među američkim novinarima. Svet masovnih komunikacija 1990-ih pokretala je potreba da se izveštavanje o međunarodnim događanjima uobliči u sažete, kratke poruke (sound bites), bez istorijskih objašnjenja. Kada bi novi američki dopisnici postavljali pitanja o jugoslovenskom sukobu 1990-ih, srpski odgovor bi svakako počeo pogledom u prošlost: od bitke na Kosovu 1389-e, I svetskog rata, II svetskog rata pa nadalje. Međutim, pod stalnim pritiskom vremena, reporteri gube strpljenje i traže pojedince sa jednostavnijim odgovorima, u kojima su jasno označene žrtve i agresori, dobri i loši momci. Pokušaj reportera, koji su izveštavali o jugoslovenskom ratu, da izbegnu istorijsko istraživanje, odrazio se u uprošćenom i senzacionalističkom opisivanju događaja u regionu.

Neraspoloženost Vašingtona da uzima u obzir istoriju drugih naroda, mogla bi da proizlazi iz činjenice da Amerikanci nisu u nedavnoj prošlosti imali iskustva sa stranim osvajačima ili veće unutrašnje sukobe. Dan kada su Japanci bombardovali Perl Harbur, bio je jedini trenutak kada je SAD bila napadnuta od jedne strane sile. U srpskoj istoriji, međutim, Perl Harbur događao se mnogim generacijama. Za Srbe, istorija nije bila samo reči na hartiji, nego živa stvar koja se prenosila sa generacije na generaciju - uputstvo iz prošlosti, za preživljavanje u budućnosti. Srpska istorija stalno podseća nove generacije na njihovu izloženost mogućnosti napada susednih etničkih grupa. Znanje o ovoj realnosti izgradilo je srpsku dušu i prožimalo njihovu kulturu sve do danas.

Američki političari i mediji potcenili su srpski odnos prema istoriji i njihovo veliko poštovanje prema stotinama hiljada srpskih žrtava u II svetskom ratu. Jim Hoagland s prezirom je opisao Srbe kao “monolitno, iracionalno i odvratno pleme, kojim vladaju drevna mržnja i požuda.”³ Bivši američki ambasador u Jugoslaviji, rekao je za Srbe da je njihova “tragična greška što su opsednuti svojom sopstvenom istorijom.”⁴ Ako bi se to isto izjavilo u vezi jevrejske komemoracije Holokousta, došlo bi do velikog izliva javnog protesta. Vašingtonska elita primenjivala je dvostruke standarde, u zavisnosti od toga da li prihvata istoriju tog naroda ili ne. Nažalost, njihovo odbacivanje srpske istorije negativno je uticalo na njihovu sposobnost da shvate jugoslovenske etničke sukobe. Za vreme jugoslovenskog rata, Vašington je radije prihvatio bosanske Muslimane kao zapadnjake obučene u džins, koji igraju uz melodiju Kose, popularnog hipijevskog mjuzikla iz šezdesetih godina, nego kao jednu od tri zaraćene strane u krvavom etničkom sukobu. Daleko od toga da prizna istorijsku realnost, vašingtonska elita verovala je da je rat izazvao srpski lider željan moći, Slobodan Milošević, koji je podsticao nacionalizam da bi ostvario svoje sopstvene političke i teritorijalne ciljeve. Ovo gledište bilo je grubo pojednostavljivanje uzroka jugoslovenskih problema. Jugoslovenski sukob 1990-ih, bio je pokušaj etničkih grupa u zemlji, da u određenim regionima dominiraju jedna nad drugom, što je poznata tema iz jugoslovenske istorije. Elementi iste vrste rivaliteta i etničkih podela, bili su uzrok problema u jugoslovenskom regionu stotinama godina i još uvek su prisutni. Ove probleme nije moguće razumeti van istorijskog konteksta.

Jugoslovenska istorija je ključ za razumevanje regionalnih etničkih sukoba delimično i zato što Srbi, Hrvati i bosanski Muslimani - svi oni koriste stariju i noviju istoriju da opravdaju svoje teritorijalne i političke ciljeve. Kao oslonac svojim teritorijalnim zahtevima, Srbi koriste drevno istorijsko pravo, jer su vekovima naseljavali područja Krajina, Slavoniju (današnja Hrvatska), Bosnu , Hercegovinu i Kosovo. Hrvati, s druge strane, umanjuju istorijsko srpsko prisustvo u regionima koje zahtevaju za sebe, i potkrepljuju svoje argumente skorašnjom istorijom, u kojoj su ova područja određena da budu pod hrvatskom kontrolom. Bosanski Muslimani takođe primenjuju svoju sopstvenu verziju istorije Bosne i Hercegovine, da bi umanjili srpske zahteve i poduprli svoje političke i teritorijalne ciljeve.

Što je još važnije, u toku jugoslovenskog sukoba, hrvatska i bosansko muslimanska vlada, da bi izmamile vašingtonsku podršku, pribegle su istorijskom revizionizmu. Cilj ovog istorijskog revizionizma bio je da se ostvari određen uticaj na američke medije, analitičare spoljne politike, članove Kongresa i akademsku zajednicu, kako da posmatraju događanja u bivšoj Jugoslaviji. Dok je jugoslovenski etnički sukob jenjavao, u toku 1998-e, pojavila se još jedna runda istorijskog revizionizma, koja se odnosila na srpsku južnu pokrajinu Kosovo, koju su lansirale pristalice albanskog separatizma na Kosovu. Revidirana jugoslovenska istorija takođe je postala popularna u jednom broju savremenih knjiga objavljenih u SAD, koje iznose u javnost zahteve hrvatskih , albanskih i bosansko muslimanskih naučnika , čija su gledišta politički motivisana. Realnije istorijske činjenice o jugoslovenskim regionima mogu se naći u starijim zapadnim izvorima, pisanim pre 1990-ih. Ovi izvori, ne samo da pružaju realističan kontekst jugoslovenske istorije, nego takođe usmeravaju pažnju na važnost istorijskog prava u teritorijalnim sporovima u jugoslovenskom ratu 1990-ih.

RANA JUGOSLOVENSKA ISTORIJA

Postojanje Jugoslavije, kao države u 20-om veku, bio je pokušaj da se ujedine slovenske etničke grupe koje su vekovima živele na centralnom delu Balkana. Etničke i religijske grupe, od kojih se sastoje današnje republike Srbija, Hrvatska, Slovenija, Crna Gora, Makedonija i Bosna i Hercegovina, vode poreklo od slovenskih plemena koja su se doseljavala na Balkan između 600-te i 650-te godine n.e. i grupisale u tri glavne grupe: Srbe, Hrvate i Slovence. Srbi, koji su bili najbrojniji, naselili su regione Srbije, severne Makedonije, Crne Gore, većeg dela Bosne, Hercegovine i Dalmacije. Hrvati su naselili zapadne delove današnje Hrvatske i pojedine delove Bosne, Hercegovine i Dalmacije. Slovenci su se naselili na područja koja su u drevna vremena bila poznata kao Karniola i južna Karantanija.⁵ Region Bosne dobio je ime po reci Bosni, gde su se srpska i hrvatska plemena naselila u sedmom veku.

Srbi su nastanjivali zemlje koje su nazivane “vrata” Balkana - teritorije izložene napadima sila koje su se takmičile za kontrolu nad putevima Balkana. Zbog toga ih je britanski istoričar R.G.D. Laffan smatrao “čuvarima vrata.”⁶ U jedanaestom i dvanaestom veku, unutar srpske teritorije formirala su se tri politička centra : (1) Raška, mesto rođenja srpske države, koja je uključivala regione današnjeg Kosova i područje Novog Pazara, koje je kasnije postalo poznato pod nazivom Sandžak ; (2) Zeta na obali Jadranskog mora, u novije vreme poznata kao Crna Gora i (3) Bosna i Hercegovina, regioni koji uglavnom odgovaraju sadašnjim teritorijama i koji su pre dvanaestog veka bili objedinjeni u srpsku državu (vidi Dodatak 2, mapa 1). Od dvanaestog veka, moćna srpska država postepeno se povećavala i dostigla najveći obim za vladavine cara Stefana Dušana, sredinom 1300-tih (vidi Dodatak 2, mapa 1 ). Dušan je vladao ogromnim teritorijama i bio je krunisan 1346-e ⁷ kao “Car Srba, Grka, Albanaca i Bugara.” Nakon Dušanove smrti 1355-e, Zeta je postala nezavisna srpska kneževina. U petnaestom veku, postala je poznata kao Crna Gora i njome su sve do sredine osamnaestog veka vladale srpske vladike.⁸

Zemlje, kojima su vladali hrvatski kraljevi i plemstvo, zauzeo je 1102-e mađarski kralj Koloman koji se krunisao za kralja Hrvatske i Dalmacije. Zemlje naseljene Hrvatima tretirane su kao vazalne države i ostale su pod mađarskom vlašću sve do početka dvadesetog veka.⁹ Predstavnici hrvatske vlade i drugi revizionisti, često su 1990-ih poricali ovu istorijsku činjenicu i tvrdili da je Hrvatska bila nezavisna, pa čak da je i vladala Bosnom i Hercegovinom. Iako su neki od hrvatskih plemića kontrolisali delove Bosne - uključujući hrvatsku porodicu Šubić, koji su, u jednom kratkom periodu početkom četrnaestog veka, ujedinili pod svojom vlašću delove današnje Hrvatske, Slovenije, zapadne Bosne i Dalmacije - kroz istoriju, Hrvatska je uglavnom bila pod dominacijom mađarskih kraljeva i kasnije pod austro-ugarskim carem.

Monumentalni događaj, kojim je otpočela vekovna podela među južnim Slovenima, bio je raskol 1054-e godine, zbog svađe između hrišćanskih crkava Rima i Konstantinopolja oko priznavanja papine vrhovne vlasti. Ovim su zapadni Sloveni, uglavnom Hrvati i Slovenci, postali rimokatolici, dok su Srbi ostali ortodoksni (pravoslavni) hrišćani. Zbog toga je srpski ćirilični alfabet nastao iz vizantijskog istočnog ortodoksnog pisma, dok su Hrvati usvojili latinični alfabet iz Rima - iako je jezik, kojim govore Srbi i Hrvati, ostao u suštini isti. Religija je postala glavni faktor razlikovanja između Srba i Hrvata. Područja današnje Bosne i Hercegovine, takođe su najpre bila podeljena između pravoslavnih Srba i katoličkih Hrvata.

U jedanaestom veku, pojavio se novi oblik hrišćanstva, bogumilska religija, koja je počela da se širi iz susedne Bugarske prema zapadu, u Srbiju. Pošto je srpska pravoslavna crkva preduzela oštre mere da uništi novu, “jeretičku” religiju, bogumilski Srbi su u velikom broju ostali samo u susednim zemljama Bosne i Hercegovine¹⁰. Srbi su ostali najveća etnička grupa u Bosni, sve do 1970-ih (vidi Dodatak 1). Za vreme rata 1990-ih, ova činjenica o bosanskom etničkom sastavu, često je lažno prikazivana. Samo mali broj novinara razumeo je istorijsku i etničku osnovu Bosne i Hercegovine. Među njima bio je kolumnista New York Times-a A. M. Rosenthal, koji je korektno opisao etničke razlike u Bosni kao razlike između “srpskih hrišćana” i “srpskih Muslimana.”¹¹

Neki od prvih “banova” ili vladara bosanskog regiona bili su bogumilske vere i srpskog etniciteta. Jedan od prvih banova bosanskog regiona, Kulin (1180 - 1204), u srpskom predanju važio je za uspešnog vladara u dobrim vremenima, iz kojih potiče izreka “vraćaju se dani Kulina bana.” U četrnaestom veku, ban Kotromanić bio je bogumilske vere, ali je njegovo srpsko poreklo bila osnova njegovog saveza sa susednim srpskim kraljem Dragutinom i njegove ženidbe sa Dragutinovom čerkom Jelisavetom. Kotromanićev sin Tvrtko, 1376-e je čak krunisan za “kralja Srbije i Bosne” u srpskom, pravoslavnom, hrišćanskom manastiru Mileševo. Pošto je Tvrtko postao kralj, vođstvo Srba prešlo je sa srpskog na bosanski region, dok je susedni srpski vođa, Lazar , prihvatio skromniju titulu princa ili kneza. Bliski odnosi između Srba u Srbiji i Bosni i Hercegovini, nastavili su se pošto je Tvrtkov naslednik, Stefan Vukčić, kasnije dobio titulu “Herceg od Svetoga Save.” Međutim, sa nadolazećim turskim osvajanjima, Srbi u Bosni i Hercegovini sve više su, a zatim i gotovo neprestano, bili odvojeni od ostalih srpskih regiona, dok je moćna islamska sila napredovala u osvajanju Balkana.

TURSKA OSVAJANJA

Turska okupacija jugoslovenskih prostora, počela je sa Kosovom. Kosovo, koje Srbi opisuju kao svoj “Jerusalim,” nalazi se u srcu srpske civilizacije, još od srednjeg veka. Godine 1389-e, Srbi su ujedinili sve svoje regionalne vođe, uključujući kralja Tvrtka od Bosne, da se bore zajedno sa srpskim knezom Lazarom, u epskoj “kosovskoj bitci,” protiv snažne najezde otomanskih Turaka. Ova bitka, postala je simbol onoga što istoričari nazivaju srpskom istorijskom ulogom, kao branilaca Evrope i hrišćanstva.¹²Bitka je oslabila Srbe i otvorila put otomansko-turskoj okupaciji Balkana, za sledećih nekoliko stotina godina. Okupacija je bila uzrok talasima srpskih seoba sa Kosova, u severna područja današnje srpske pokrajine Vojvodine.¹³

Godine 1459-e, kada su Turci zauzeli poslednje srpsko uporište, Smederevo, nije više bilo nikog da zaštiti Bosnu i Hercegovinu od turske invazije. Poslednji vladar bosanskog regiona, Stefan Tomašević, predao se i Turci su mu 1463-e odrubili glavu. Srbe u susednoj Hercegovini, pod vođstvom naslednika Stefana Vukčića, Turci su okupirali 1482-e. Konačno, pad srpske beogradske tvrđave 1521-e, doveo je do onoga što su istoričari nazivali “najcrnjim mrakom turske vladavine nad srpskim zemljama,” mrakom koji je trajao 350 godina (vidi Dodatak 2, mapa 2).¹⁴ Turskom okupacijom Bosne i Hercegovine, mnogi Bogumili, koje istoričari opisuju da su bili od “srpske rase i govora,” prešli su u muslimansku veru i postali jedni od glavnih pristalica turske vladavine u tom području.¹⁵ Oni su preci muslimanske populacije današnje Bosne i Hercegovine. U vreme turskih osvajanja u petnaestom veku, Turci su smatrali srpsku pravoslavnu crkvu predstavnikom skoro svih hrišćana u Bosni i Hercegovini. Katolicizam je propadao i čak nestao na širokom području Bosne i Hercegovine i bio je ograničen uglavnom na jugozapadna neplodna područja. Mnogi katolici pobegli su u Hrvatsku, Slavoniju ili Mađarsku, dok su se velika naselja pravoslavnih Srba prostirala u zapadnoj Bosni, duž reke Kupe. Ovakva raspodela stanovništva, pravoslavnih Srba i katoličkih Hrvata u petnaestom veku, ostala je nepromenjena do dvadesetog veka.¹⁶

Tvrdnja vlade bosanskih Muslimana 1990-ih, da je u Bosni i Hercegovini stotinama godina vladala miroljubiva, multietnička koegzistencija, bila je potpuno neistinita. Na vrhu sistema, koji su nametnuli Turci za vreme njihove okupacije regiona, bio je muslimanski guverner, kojeg je podržavao vojnički društveni sloj bogumilskog plemstva - begovi, koji su prešli u Islam, ali su govorili svojim srpsko-hrvatskim jezikom. Srpski konvertiti u Islam, u svim okolnostima smatrani su turskim.¹⁷ Većina srpskih hrišćanskih seljaka, koje su nazivali raja, bila je bespomoćna protiv ove muslimanske aristokratije koja je, kakve li ironije, pripadala istom plemenu i govorila istim jezikom, kao srpski prost narod kojeg su ugnjetavali. Srbi su morali da svojim muslimanskim gospodarima obrađuju zemlju i plaćaju porez. Njihovi sinovi silom su odvođeni i regrutovani u turske vojne korpuse, Janjičare, dok su mnoge od njihovih kćeri silom odvođene u turske hareme.¹⁸

U toku petnestog i šesnaestog veka, zbog turske pretnje Austriji i Mađarskoj, u područjima današnjih regiona Hrvatske nastanjenih Srbima, organizovana je vojna granica (vidi Dodatak 2, mapa 3 ).Ovaj region bio je uglavnom nenastanjen, jer su njegovi stanovnici pobegli zbog turskih napada.¹⁹ Ponovo je nastanjen tek nakon što je veliki broj Srba, koji su hteli da brane zonu razdvajanja, na poziv austrijskog cara Leopolda imigrirao u ove puste zemlje istočne Hrvatske i Slavonije. Za uzvrat što su postali “čuvari granice” protiv Turaka, Srbi su nagrađeni znatnim privilegijama.²⁰ Ovo je bio početak života generacija pravoslavnih Srba u Krajini, Slavoniji i Baranji, regionima današnje Hrvatske, sve do jugoslovenskog rata 1990-ih. Ovu istorijsku činjenicu su, 1990-ih, u velikoj meri revidirali hrvatska vlada i akademici, koji su uvek iznova opisivali region kao onaj u koji su hrvatski “kraljevi” navodno dozvolili naseljavanje Srba. U toku mog nastupa na programu CNN & Company, 24-og decembra 1992-e, kada sam pokušala da objasnim da su Srbi vekovima polagali pravo na područja Krajina i Slavonije, jedan hrvatsko-američki predstavnik ljutito je reagovao da “Srbi nikada u istoriji nisu kontrolisali, niti posedovali teritorije ovih zemalja....i da je bilo kakvo polaganje prava na tu teritoriju, potpuno nezakonito.” Nekoliko godina kasnije, u toku CNN Morning News show, 4-og maja 1995-e, drugi predstavnik iz Nacionalne federacije hrvatskih Amerikanaca, pokušao je da umanji prisustvo Srba u Krajini, rekavši da je region bio nastanjen samo sa “nekoliko procenata srpskog življa” i da je “taj region istorijski bio hrvatska zemlja.” Ovo, međutim, nije bila istina.

U šesnaestom veku, krajinsko-slavonski Srbi postali su ogromna većina stanovništva u regionu. Stotine godina života i borbi radi odbrane ovih zemalja od Turaka, postali su osnova srpskog polaganja prava u 1990-im, prava na samoopredeljenje Krajine, koje je vlada Hrvatske nastojala da im ospori. Uloga krajinskih Srba, kao “čuvara kapije” Evrope, nastavila se i u sedamnaestom veku. Godine1690-e, kada se združenom austrijsko-srpskom ofanzivom nije uspelo da se Turci proteraju, u strahu od turske odmazde, srpski patrijarh Arsenije III poveo je egzodus od 30.000 do 40.000 Srba, sa područja današnjeg Kosova, uključujući Peć i Prizren i Srbe iz severne Makedonije, preko Dunava prema severnoj austrijskoj, vojnoj zoni razdvajanja Vojvodine - Sremu, Banatu i Bačkoj.²¹ Pošto su ih Srbi napustili, albanski Muslimani raširili su se na srpske zemlje prema severu i istoku, što je bio početak demografskih promena na Kosovu i pogoršalo odnose između Srba i Albanaca, naročito u dvadesetom veku. Godine 1699-e, kada su Turci predali praktično celu Hrvatsku i Slavoniju habsburškom caru, Srbi su se našli podeljeni između austrijske i turske imperije. Bitka za nacionalno oslobođenje je počinjala.

OSLOBOĐENJE OD OTOMANSKE TURSKE I AUSTRO-UGARSKE

Doba Prosvetljenja u osamnaestom veku i nacionalno buđenje, podstakli su srpski san o oslobođenju svojih zemalja od Turaka. Godine 1774-e, Turci su pristali da Srbima daju autonomiju u provincijama, ali su turski janjičari nastavili svoj ratni pohod klanja i pljački po svim srpskim zemljama. Godine 1804-e, janjičari su masakrirali 150 najviđenijih članova srpskih porodica i njihove vođe i na kolce kapija Beograda nabili 72 glave, kao opomenu drugim “buntovničkim” Srbima.²² Nekoliko godina kasnije, 1807-e, u prvom većem srpskom ustanku, pod vođstvom slavnog srpskog narodnog heroja, Karađorđa, oslobođena je gotovo cela severna Srbija od turske vlasti i Karađorđe je postao vladar Srbije. Srpski vladika Danilo, vođa susedne Crne Gore, proglasio se za kneza, a njegov bratanac Nikola konačno je postao kralj Crne Gore.

Bosna i Hercegovina bile su najveći izazov srpskoj težnji za nacionalnim oslobođenjem. Iako su bile nastanjene etničkim Srbima, tu je živela i velika muslimanska populacija, koja je podržavala otomansko tursku okupaciju od koje su izvlačili ogromne privilegije. Do 1910-e, stanovništvo Bosne i Hercegovine sastojalo se od 825.418 pravoslavnih Srba, 612.137 bosanskih Muslimana (ili muslimanskih Srba) i 434.061 rimokatoličkih Hrvata.²³ Drugi deo srpske populacije bio je pod vlašću austro-ugarskog carstva, u područjima Krajina i Slavonije u današnjoj Hrvatskoj i u Vojvodini, severnoj Srbiji. Na samom početku dvadesetog veka, međutim, samo oni Srbi koji su živeli u Srbiji, mogli su da kažu da su slobodni i da nisu pod stranom dominacijom. Godine 1877, dok je turska moć slabila i njihova vlast nad Balkanom počela da popušta, Srbija i Rusija objavile su rat Turskoj, da bi podržali srpski ustanak za nezavisnost u Bosni. Iako su Turci bili poraženi, srpski kralj Milan pristao je da obeshrabri srpski ustanak u Bosni u zamenu za kontrolu nad Kosovom i Makedonijom, koji su ponovo uspostavljeni kao južna Srbija i čiji je grad Skopje bio drevni glavni grad srpskog cara Dušana (vidi Dodatak 2, mapa 4).

Godine1868-e, Austro-ugarska monarhija je Hrvatima i Srbima dala pokrajinsku autonomiju. Srbi su sačinjavali dve petine od ukupne srpsko-hrvatske populacije, od koje su Hrvati pretežno živeli u zapadnim delovima, dok su Srbi naseljavali područja istočne Slavonije. Mađarski kralj, koji je cenio vojne usluge Srba koji su obezbeđivali vojne granice,odnosno regione Krajina na jugu i istoku Hrvatske, zalagao se za versku toleranciju prema pravoslavnim Srbima, za nezavisne srpske škole, za slobodu da Srbi koriste ćirilicu i za srpske novine, dok su mađarske vlasti redovno konfiskovale hrvatske novine.²⁴ Međutim, krajem devetnaestog veka, Hrvati i Srbi počinju da se bave idejom o ujedinjenju svih južnih Slavena - bila je to predhodnica današnje Jugoslavije. Jedan od onih koji su podržavali ideju ujedinjenja svih južnih Slovena i koji je bio vodeća figura u hrvatskom kulturnom pokretu devetnaestog veka, biskup Štrosmajer, osnovao je u Zagrebu 1867-e južnoslovensku (jugoslovensku) Akademiju nauka i umetnosti. Ekstremni hrvatski nacionalisti, koji su mrzeli srpsko stanovništvo u Slavoniji, suprostavili su se Štrosmajerovom liberalnom, jugoslovenskom gledištu. Sudbinu integracije južnih Slovena odredio je I svetski rat.

STVARANJE JUGOSLAVIJE I DVA SVETSKA RATA

Kao čin pobune protiv austro-ugarske vladavine nad Bosnom i Hercegovinom, 28-og juna 1914-e, mladi bosansko srpski nacionalista po imenu Gavrilo Princip, izvršio je atentat na naslednika habsburške monarhije, nadvojvodu Franca Ferdinanda, u toku njegove posete Sarajevu. Ovaj događaj bio je povod I svetskom ratu, jer je Austrija objavila rat Srbiji, što je Rusiju i druge evropske sile dovelo u sukob. Srbija i Crna Gora, kao jedine nezavisne države nastanjene Srbima u predvečerje I svetskog rata, pridružile su se savezničkim ratnim naporima. Rat je opustošio Srbiju; plaćena je strahovita cena, smrću preko jedne trećine muškog stanovništva. Da bi nagradili Srbe za ratovanje na strani saveznika, velike evropske sile priznale su 1918-e stvaranje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (vidi Dodatak 2 , mapa 4). Bila je to prva nezavisna država južnoslovenskih naroda, kojom su vladali srpski monarh i parlament.

Da bi izbegao svađe između srpske većine i etničkih Hrvata, kralj Aleksandar je 1929-e promenio naziv zemlje u kraljevina Jugoslavija, što znači “južni Sloveni”. Zemlja je reorganizovana u devet administrativnih internih provincija ili banovina, koje nisu odražavale podele po nacijama (vidi Dodatak 2, mapa 5). Aleksandar, međutim, nije mogao da prevaziđe hrvatsko, unutrašnje etničko nezadovoljstvo. U Hrvatskoj je sve više uzimao maha jedan antijugoslovenski nacionalistički pokret, sa jednom ekstremno desničarskom grupom, koja je tražila nezavisnost nasilnim sredstvima. Godine 1934-e, oni su ubili jugoslovenskog kralja Aleksandra, za vreme njegove posete Francuskoj, u atentatu u kojem je ubijeno i nekoliko francuskih funkcionera. Nakon ubistva srpskog kralja, na presto je došao kralj Petar, a unutrašnji etnički problemi su su se nastavili.

Da bi ostvario svoje teritorijalne ciljeve, rastući fašistički pokret u Hrvatskoj, u potrazi za pomoći izvana, naišao je na simpatije u Nemačkoj. Dok je jugoslovenska monarhija predvođena Srbima odbijala savez sa Hitlerom, vođe hrvatskog fašističkog pokreta podržavale su nemačku maniju za dominacijom nacizma u Evropi. Iako je istorija jasno pokazala da su se Srbi suprotstavili Hitleru, neki hrvatski akademici su 1990-ih pokušali da umanje hrvatski fašistički savez sa nemačkim nacistima, nagoveštajima da su i Srbi sledili isti kurs. Na primer, za vreme emisije CNN Morning News, 4-og maja 1995-e, kada sam objašnjavala da su hrvatske fašističke snage uništile preko 750.000 Srba u toku II svetskog rata, hrvatsko-američki predstavnik ljutito je odgovorio da je “u Srbiji postojala slična nacistička marionetska država.” Ovakva vrsta mitova postoji samo u hrvatskoj revizionističkoj istoriji, ali ni u jednom poštenom istorijskom izvoru.

Srpski narod, ne samo da nije sarađivao sa Nemačkom, nego se žestoko suprotstavio Hitleru. Izašli su na ulice Beograda protestujući protiv bilo kakvih ustupaka Hitleru, sa transparentima na kojima je pisalo “Bolje rat nego pakt”, što je bio potez koji je jedan istoričar nazvao “retkim aktom nacionalnog heroizma.”²⁵ Hitlerove snage napale su Jugoslaviju 6-og aprila 1941-e i razbile jugoslovensku armiju u kojoj su većinom bili Srbi. Tog sudbonosnog dana, protiv srpskog glavnog grada Beograda stupila je u dejstvo Hitlerova operacija “kazna,” kada su Geringove vazdušne snage zasule grad bombama, sahranivši ispod ruševina 25.000 ljudi.²⁶ Srbi, koji su sledećih meseci pružali otpor nemačkoj invaziji, ubijani su ili odvođeni u nemačke logore, gde je veliki broj njih umro - među njima bio je i moj deda. Srpski general Draža Mihajlović i njegovi četnici, koji su podržavali jugoslovenskog kralja Petra II u izgnanstvu u Londonu, činili su stalne napore da isteraju Nemce. Za četnike se govorilo da su “vršili dela ekstremnog heroizma” protiv Hitlerovih sila osovine. Američki vojni istoričari zapisali su da “ono što su Mihajlović i njegovi ratnici izvršili, spada u najznačajnija postignuća u II svetskom ratu.”^27, Četnici su bili još jedna grupa, koja je bila meta istorijskog revizionizma od strane jugoslovenskih komunista i hrvatskih političara u 1990-im. Mihajlović je bio optužen za saradnju sa nacistima - što je bila izmišljotina, imajući u vidu da ga je američki predsednik Harry S. Truman, 29-og marta 1948-e, odlikovao Legijom časti kao glavnokomandujućeg, za njegovu “pomoć saveznicima da ostvare konačnu pobedu” kao i za spasavanje američkih pilota i njihov bezbedan povratak. Godine 1943-e, Winston Churchill ubedio je savezničke vođe da svoju podršku preusmere sa srpskih četnika na komunističke partizane, na čelu sa Josipom Brozom Titom, za koje se verovalo da će ostvariti bitnu prednost nad Hitlerovim snagama u tom području. Preokret u podršci Zapada na Titove partizane, doveo je do pogubljenja Mihajlovića od strane komunista, pored desetina hiljada drugih Srba koji su pružili otpor novom režimu.

Iako su Srbi organizovali vojnički otpor nemačkoj okupaciji Jugoslavije, hrvatska vladajuća fašistička HDZ partija (Hrvatska Demokratska Zajednica), pod vođstvom zloglasnog Ante Pavelića, pomogla je nemačkim snagama da zauzmu velike teritorije, uključujući celu Bosnu i Hercegovinu, koju su proglasili kao njihovu sopstvenu Nezavisnu državu Hrvatsku. U nju su uključili područja Krajina, Baranju, Bačku, Bosnu i Hercegovinu, područja koja su uglavnom bila nastanjena Srbima. Hrvatska HDZ partija pokušala je da se otarasi Srba, koji su živeli na teritorijama koje su okupirali, na isti način na koji je Hitler to radio sa Jevrejima. Rešenje, prema HDZ-u, bilo je da jednu trećinu Srba prevedu u katolicizam, drugu trećinu da proteraju sa okupiranih teritorija i da ostatak unište. Tog strašnog zadatka, istrebljenja Srba, prihvatile su se zloglasne hrvatske ustaše, koje su zbog njihove brutalnosti čak i nemačke okupacione snage smatrale ekstremnim.

Dekretom hrvatske fašističke vlade, od 25-og septembra 1941-e, osnovani su specijalni logori za istrebljenje, gde je ogroman broj uglavnom srpskih žena, muškaraca, dece i starih bio podvrgnut nekim od najgorih oblika torture i ubijanja koji se mogu zamisliti. Logor kod Jasenovca, koji se nalazio u jugozapadnom (?) delu Bosne i Hercegovine, bio je jedan od najgorih te vrste i postao je poznat kao “Aušvic Balkana.” Jevrejske grupe utvrdile su da je u Jasenovcu, u periodu 1941 - 1945, ubijeno između 200.000 i 600.000 Srba i Jevreja. Do 1942-e, u Jasenovcu je bilo oko 24.000 dece, od kojih je ubijeno 12.000.²⁸ Ustaše su podigle i druge specijalne koncentracione logore za srpsku i jevrejsku decu, u gradovima Labor, Jablanac, Mlaka, Broćice, Ustići, Stara Gradiška, Sisak, Jastrebarsko i Gornja Rijeka, gde je klanje dece bio nezamisliv ritual. Svedoci su ispričali da su videli kako je jedan ustaški vojnik zgrabio dete za noge i razbijao mu glavu o zid dok nije umrlo, dok su drugi preživeli videli kako srpsku i jevrejsku decu žive spaljuju u pećima stare ciglane ili ih ubijaju otrovnim gasom. Između 1941-e i 1945-e, ustaše su u sistematskoj kampanji ubile preko 750.000 Srba, 60.000 Jevreja i 26.000 Cigana, uglavnom u područjima Bosne, Hercegovine i Krajina. U regionu, u kojem je pre II svetskog rata bilo 3,5 miliona Hrvata i 2 miliona Srba, u današnjoj Hrvatskoj, nakon genocida, ostalo je manje od polovine predratnog broja Srba.²⁹ U Bosni i Hercegovini,hrvatskim ustašama pomagale su muslimanske snage, koje su bile u savezu sa nacistima i koje su takođe bile odgovorne za ubijanja bosanskih Srba za vreme rata. U 1990-im, američki mediji i vlada retko su navodili masakre nad Srbima u II svetskom ratu, kao glavni izvor sukoba i nepoverenja koje Srbi osećaju prema Hrvatima i bosanskim Muslimanima.

Srpsko - albanski odnosi takođe su bili ozbiljno narušeni u II svetskom ratu. Albanija je bila još jedna od susednih država, koja je bila u savezu sa Hitlerom. U Albaniju su ušle italijanske fašističke trupe da bi joj pomogle da okupira srpsku južnu pokrajinu Kosovo i stvori “veliku Albaniju.” Iako su na Kosovu, pre II svetskog rata, Srbi bili većinsko stanovništvo, nakon albanske okupacije Kosova, od 1941-e do 1945-e, oko 200.000 kosovskih Srba bilo je proterano, a u njihove kuće i imanja uselile su se albanske porodice.³⁰ Nova demografska situacija, u kojoj su Albanci postali velika grupa na Kosovu, ostala je i nakon 1945-e, kada su uspostavljene jugoslovenske granice pod komunističkom vladavinom Josipa Broza Tita i kada je otpočelo novo doba.

"BRATSTVO I JEDINSTVO" U TITOVO DOBA

Ponovno proglašenje Jugoslavije 1945-e, pod Titovim komunističkim režimom, bio je početak 35-godišnje epohe koja se završila Titovom smrću 1980-e. Taj novi režim pokušao je da iskuje novu jugoslovensku naciju, ujedinjenjem svih etničkih grupa unutar jedinstvene, funkcionalne države - što nije bio nimalo lak zadatak, obzirom da je sećanje na II svetski rat bilo još sveže u umovima etničkih Srba. Tito je nametao viziju jugoslovenskog bratstva i jedinstva kombinacijom prinude, indoktrinacije, potiskivanjem nacionalizma, revizijom istorijskih činjenica i političkom i teritorijalnom reorganizacijom Jugoslavije, da bi oslabio najveću i potencijalno najprkosniju etničku grupu, Srbe. Brojni načini na koje je Tito pokušavao, u toku decenija svoje vladavine, da jugoslovenske Srbe stavi u nepovoljan položaj, bacaju sumnju na kasnije tvrdnje hrvatskih političara da je, navodno, srpska dominacija u Jugoslaviji bila uzrok hrvatskog pokreta prema nezavisnosti 1992-e. Suprotno, za vreme Titove ere, Srbi su bili najčešće mete komunističke indoktrinacije i kulturnog poricanja.

Komunistička indoktrinacija bila je lepak koji je Jugoslaviju u Titovo doba držao na okupu. Jugoslovenski obrazovni sistem, mediji pod upravom vlade i svi javni kanali, naročito u glavnom gradu i najvećem srpskom gradu, Beogradu, naglašavali su “bratstvo i jedinstvo” između etničkih grupa. Očekivalo se da srpska školska deca svake godine pišu eseje i pesme u čast Titovog rođendana. Ono što najviše čudi u ovoj praksi obožavanja Tita, koja je bila najviše raširena u Srbiji, bila je izuzetna činjenica da nijedan srpski vođa nikada nije među Srbima bio više cenjen i obožavan od Tita. Tito je bio pola Hrvat i pola Slovenac.To je bio razlog više što je veliki deo srpske populacije verovao da Titovo multietničko poreklo predstavlja novo jugoslovensko društvo u malom, gde su sve nacionalnosti tretirane jednako.

Tito je pokušao da iskoreni nacionalizam, jer je znao da Jugoslavija ne može da bude ujedinjena ako se dozvoli da bujaju etničke tenzije koje su se nazirale. Bilo koji etnički rascep doveo bi do slabljenja i gubitka moći centralne Komunističke partije. Naročito se smatrao opasnim nacionalizam među Srbima. Kao najveća etnička grupa, Srbi su bili u poziciji da budu najveći izazov za Tita. Zbog toga je nivo indoktrinacije bio naročito izražen unutar jugoslovenskog komunističkog jezgra u Beogradu, gde je Tito otpočeo s procesom “jugoslavizacije” i “desrbijanizacije.” Grad koji je vekovima bio sedište srpske tradicije i kulture, sada je izabran da odražava komunističke ideale. Beogradske ulice i spomenici, ranije nazivani po srpskim narodnim herojima i vođama, bili su preimenovani da slave nesrpske, komunističke lidere. Komunistička partija je konfiskovala celokupnu imovinu jugoslovenske, srpske monarhije. Slike i ostala umetnička dela, o događajima važnim za srpsku istoriju, sklonjene su ili ostavljene u sporednim prostorijama muzeja. Beograd je gubio svoj srpski kulturni identitet. Daleko od toga da bi Srbima dozvolio da dominiraju u poslovima jugoslovenske vlade, Tito je bio u stanju da nametne svoju sopstvenu vlast u Beogradu, manipulišući strukturom moći federalne vlade. Vrh partije popunio je komunistima iz drugih delova Jugoslavije i oni su bili tu da proveravaju Srbiju , dok se on sam okružio srpskim komunistima koji su ga podržavali i koji su često bili voljni da žrtvuju nacionalne interese svoje etničke grupe.

Istorijski revizionizam bio je drugi oblik indoktrinacije koja je započela pod Titom. Današnji mitovi o jugoslovenskoj istoriji proističu iz komunističke indoktrinacije, koja je dizajnirana da uguši nacionalizam. Istorija podučavana u jugoslovenskim školama bila je fokusirana na neke od događaja u II svetskom ratu, dok su drugi bili potpuno ignorisani.

Komunistička verzija događaja u II svetskom ratu bila je da su jugoslovenski partizani bili jedini oslobodioci od nacističke okupacije. Oni su sabili u istu vreću i srpske četnike i hrvatske ustaše, kao “neprijatelje naroda.” Nikada nisu priznali da je izvršen genocid nad Srbima. Umesto toga, Titov režim posvetio je spomenike II svetskog rata jednostavno “jugoslovenskim žrtvama.” Eliminisanjem prošlosti, titoistička, revizionistička istorija tražila je način da otkloni srpska loša osećanja protiv Hrvata. Konačno, međutim, kao što je jugoslovenski građanski rat 1990-ih pokazao, istorijski revizionizam problem nije rešio; samo ga je učinio složenijim. Tiho poricanje ustaških zločina u II svetskom ratu, sprečilo je da Srbi prođu kroz proces ozdravljenja sa svojim hrvatskim susedima, omogućilo da stasa nova generacija hrvatskih političkih entuzijasta, nostalgičnih za “slavom” Hrvatske u vreme II svetskog rata i dovelo do oružane srpske pobune u hrvatskim područjima Krajina i Slavonije.

TITOVA ETNIČKA MANIPULACIJA : PODELA SRBA

Metod po kojem su u Jugoslaviji, u doba Tita, bile organizovane teritorije između republika, imao je znatan uticaj na građanski rat 1990-ih. Stvaranjem šest jugoslovenskih republika, srpska populacija namerno je bila dispergovana u nekoliko regiona - u Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj i kasnije na Kosovu i u Vojvodini, koje su 1974-e učinjene autonomnima u odnosu na Srbiju (vidi Dodatak 2, mapa 6). Ove podele su, u svakom slučaju, bile štetne po Srbe. Kako su naučnici kasnije zapazili, granice “u Jugoslaviji i Sovjetskom savezu često su bile povučene tako da podele etničke i nacionalne grupe, da ih oslabe i suprotstave jednu drugoj i tako umanji mogućnost da se suprotstave imperijalnoj sili. Ove granice su nerado prihvaćene, sve dok nije bilo nikakvih izgleda da se promene. Nakon završetka hladnog rata, postale su ranjive.”³¹ Srbi su uslovno bili voljni da prihvate internu administrativnu podelu Srba unutar nekoliko republika, sve dok je Jugoslavija bila jedinstvena nacija. Međutim, od 1990-ih, oni su se otvoreno suprotstavili hrvatskim, slovenačkim i bosansko muslimanskim pokušajima da rascepe Jugoslaviju duž unutrašnjih republičkih granica. Srbi su shvatili, da je Titovo stvaranje republičkih granica bilo na njihovu štetu. Međunarodna zajednica, konačno je prihvatila unutrašnje podele koje je kreirao jugoslovenski komunistički režim, priznavanjem Hrvatske i Bosne i Hercegovine kao novih nacija.

Titova podela Srba išla je ruku pod ruku sa istorijskim revizionizmom i etničkom manipulacijom. Republika Crna Gora bila je meta intenzivne propagande Titovog režima, koji je veštački etiketirao Crnogorce kao etničku grupu odvojenu od Srba. Naziv Crna Gora, što znači “crna planina”, nikada se nije odnosio na neku etničku grupu, nego na region. Crnu Goru vekovima naseljavaju Srbi, istorija srpskih epskih legendi vezana je za nju, njome su vladali srpski pravoslavni vladari i vojni lideri. U stvari, oba srpska lidera, Slobodan Milošević i lider bosanskih Srba Radovan Karadžić, poreklom su iz Crne Gore. Teško je i zamisliti kako bi se ideja, da su Crnogorci različiti od Srba, uopšte mogla prihvatiti. Istorijski revizionizam, međutim, učini sve mogućim. Ne-Srbi u jugoslovenskoj vladi, kao i srpski članovi komunističke partije iz Crne Gore, imali su interes da se zalažu za taj mit, da bi stekli političke privilegije i moć u jugoslovenskom sistemu. Ne zaustavljajući se na pukom istorijskom revizionizmu, Titovim teritorijalnim manipulacijama negirana je srpska vlast nad područjima koja su naseljena Srbima, u današnjoj Hrvatskoj. Ono što je ranije bilo poznato kao hrvatsko-slavonski region, vekovima stara podela Hrvata na zapadu i Srba na istoku, što je čak i austro-ugarska monarhija priznavala, sada je pod Titovom vlašću bilo spojeno i jednostavno preimenovano u republiku Hrvatsku. Srbima nastanjena područja Krajina, Slavonije i Baranje, gde su Srbi živeli još od šesnaestog veka i gde su postali etnička većina, nisu dobila status nezavisnih republika ili autonomnih pokrajina. Tito je takođe povećao Hrvatsku pripajanjem Dalmacije. Interesantno, Titov režim nikada nije promovisao ideju da su Dalmatinci različiti od Hrvata, premda je istorijski, Dalmacija još od četrnaestog veka bila naseljena velikim brojem srpskih i talijanskih etničkih grupa, u vreme kada su njeni gradovi bili centri jedne napredne škole srpske literature. U to vreme, polunezavisan grad-država Raguza (današnji Dubrovnik) bio je veliki trgovački centar i doprinosio ekonomskoj snazi i rastu srpskog carstva.³² Iako je veliki broj Srba naseljavao Dalmaciju, ovaj region nikada više nije bio pod srpskom kontrolom.

Titov glavni zadatak, koji nije smeo da odlaže, bio je da podeli i pokori Srbe i politički i teritorijalno, da bi zadržao svoju vlast. Stvaranjem jugoslovenske republike Bosne i Hercegovine, on je opet negirao bosanskim Srbima bilo kakvo pravo na teritoriju, u regionu u kojem je tražio način da obuzda srpski uticaj. Srbi u Bosni i Hercegovini - nakon što su od četrnaestog veka pokušavali da se otarase otomanskih Turaka, nakon borbi protiv austro-ugarske kontrole nad regionom u devetnaestom i prvih godina dvadesetog veka, bitaka protiv nemačke okupacije i organizovanog masakra širokih razmera, koje su izvršile hrvatske ustaše uz pomoć bosanskih Muslimana - sada su verovali da će najzad moći da žive u miru u Bosni i Hercegovini, kao delu Jugoslavije. Međutim, kako se muslimanska populacija povećavala a srpsko prisustvo u Bosni i Hercegovini smanjivalo i pošto su bosanski Muslimani sve više dominirali u lokalnoj politici, bosanski Srbi su shvatili da nemaju zemlju koju bi mogli nazvati svojom. Muslimanski pokušaji 1992-e, da odvoje republiku od Jugoslavije i da vladaju regionom jer su u većini, stvorilo je osnovu za rat 1990-ih.

Makedonija je bila još jedna republika koju je stvorioTitov režim a čije teritorije nikada kroz jugoslovensku istoriju nisu bile ni nezavisne niti su predstavljale odvojenu etničku grupu. Region je prelazio iz srpskog u bugarsko i kasnije u tursko carstvo. Njeni hrišćanski, pravoslavni stanovnici bili su etnički Srbi, Bugari i Grci. Od srednjevekovnog srpskog carstva, u makedonskom regionu ostao je najveći broj kulturnih spomenika, uključujući manastire, utvrđenja i drevne rukopise. Za vreme vladavine cara Dušana, makedonski grad Skopje bio je drevna srpska prestonica. Tito je, međutim, hteo da eliminiše bilo kakav mogući srpski zahtev ili uticaj nad makedonskim zemljama. Iako je ovaj region, kada se stvarala Jugoslavija nakon I svetskog rata, bio poznat kao južna Srbija, Tito je promenio naziv u republika Makedonija, ime koje datira iz pre-slovenskog naseljavanja u sedmom veku. Da bi se dalje ubrzao proces “desrbijanizacije,” Makedonci su ohrabrivani da prošire svoj lokalni dijalekt koji se razlikuje od srpskog jezika, a sve srpske pravoslavne crkve u Makedoniji odvojene su od Srbije.³³

Verovatno jedan od najvažnijih primera Titovih etničkih manipulacija, bilo je političko i teritorijalno slabljenje Srba na Kosovu, njihovom drevnom kulturnom središtu. Nakon što je desetine hiljada kosovskih Srba bilo izgnano za vreme II svetskog rata, albanske porodice ušle na Kosovo i zauzele srpske kuće i imanja, Tito je pogoršao problem odbijanjem da dozvoli Srbima da se vrate i ponovo usele u svoje kuće. Titovi razlozi bili su pre svega politički. Nadao se da će svojom proalbanskom politikom na Kosovu da stekne naklonost vlade Envera Hodže, sa kojim je hteo da se sprijatelji, zbog plana da stvori savez između Jugoslavije i Albanije.³⁴ Da je Tito dozvolio Srbima da se vrate na Kosovo, desetine hiljada Albanaca bi moralo da se vrati u osiromašenu Albaniju, potez koji bi naljutio Hodžu i pokvario predloženi savez. Dozvolom da ovi Albanci ostanu na Kosovu, Tito je prouzrokovao značajne demografske promene. Godine 1946-e, Albanci su činili oko 50 % populacije na Kosovu, 1961-e bilo ih je 67.2 %, 1971-e taj procenat je iznosio 73.7, dok je broj Srba nastavio da opada.³⁵

Od 1970-ih, Tito je počeo da se obraća kosovskoj rastućoj albanskoj populaciji za unutašnju političku podršku. Kao što je jedan istoričar napisao, “ Tito je bez razloga preterano pomagao i razvijao zaostalo područje Kosova, tako da su Albanci u njemu videli saveznika protiv Srba. Krajem 1960-ih, najveći deo federalnog budžeta za nerazvijena područja bio je prebačen iz Bosne i Hercegovine i Makedonije za Kosovo, tako da je u toku 1970-ih, federalna pomoć pokrivala skoro dve trećine kosovskog budžeta i investicija.”³⁶ Godine 1974-e, u stalnom naporu da decentralizuje srpsku vlast, Tito je odvojio severnu i južnu pokrajinu u autonomne regioneVojvodine i Kosova.Ovaj potez dao je jugoslovenskoj albanskoj manjini na Kosovu ogromnu političku moć. Albanci su stekli pravo i osnovali nezavisni vrhovni sud, dok je kosovski univerzitet uskoro bio preplavljen knjigama i profesorima iz Albanije, čija vlada nikada nije odustala od ciljeva iz II svetskog rata da uključi Kosovo u “veliku Albaniju.” Sa obećanjem o boljem životu na Kosovu , veliki talas Albanaca iz severne Albanije napustio je svoje osiromašene gradove i prešao preko visokih planina u jugoslovenski južni region - preko granice koju je daleko teže kontrolisati nego američko- meksičku granicu. Zna se da je u periodu 1961 – 1981, na Kosovo ilegalno prešlo 150.000 do 200.000 Albanaca.³⁷ Najveći broj pobuna u 1990-im, izazvali su nacionalisti, albanski došljaci na Kosovo, koji su konačno otpočeli rat da bi otrgli region od Srbije.

PORAST NACIONALIZMA U JUGOSLAVIJI POSLE TITOVE SMRTI

Smrću Tita 1980-e, u Jugoslaviji otpočela je nova era. Slabi temelji na kojima je Jugoslavija stvorena, počeli su da se ruše. Zemlja nije samo izgubila lidera koji je držao Srbe pod paskom, nego i umešnog političara, koji je bio u stanju da ubedi etničke grupe da žrtvuju svoj sopstveni nacionalni identitet za dobro države kao celine. Iako su se 1990-ih vodile česte i žestoke rasprave da je srpski nacionalizam doveo do raspada Jugoslavije, nacionalizam je uvek postojao među svim etničkim grupama. Do jedne od prvih otvorenih manifestacija došlo je sredinom 1970-ih, kada je moćan hrvatski nacionalistički pokret “Maspok” pozvao na otcepljenje Hrvatske od Jugoslavije. Iako je Tito zaustavio politički rast pokreta, izbacivanjem hrvatskih pristalica Maspoka sa visokih položaja u vladi, u hrvatskoj populaciji rasla je ozlojeđenost prema Srbima. Pošto su delovi hrvatske populacije počeli da naglašavaju svoj etnički identitet, to su uradili i Srbi i druge etničke grupe.

Za razliku od Hrvatske, u Srbiji se do1980-e, do Titove smrti, nije osećalo u punoj meri oživljavanje nacionalizma. Godine1986-e, kada više nije bilo Tita, grupa intelektualaca pripremila je jedan memorandum koji je objavila (?) Srpska akademija nauka i umetnosti u Beogradu, u kojem se poziva na srpsko nacionalno buđenje. Srbima , kasne 1980-e izgledale su kao vreme kada konačno mogu da izraze svoj kulturni identitet bez rizika od represije komunističkog režima. Srbima koji su živeli u inostranstvu bilo je dozvoljeno da finansijski doprinesu izgradnji hrama svetog Save u Beogradu, dok je srpskim intelektualcima, piscima i pesnicima dozvoljena veća sloboda izražavanja i kao nikad ranije, mogučnost da putuju u inostranstvo.Čak je i sinu srpskog monarha u egzilu, prestolonasledniku, princu Aleksandru, dozvoljeno da poseti Jugoslaviju, prvi put od njegovog rođenja u Londonu. Neki u Vašingtonu ovo srpsko nacionalno buđenje nisu smatrali benignim.

U 1990-im, vašingtonski eksperti za Balkan i medijske veličine, težili su da srpski nacionalistički pokret okrive za rat u Jugoslaviji, naročito u Bosni. Vašington je propustio da prizna da druge jugoslovenske grupe, uključujući Albance sa Kosova i bosanske Muslimane, imaju daleko jače nacionalističke pokrete nego Srbi. Na primer, znatno moćniji, islamski pokret u Bosni, počeo je da buja decenijama pre srpskog nacionalističkog pokreta. Taj pokret je kasnije postao osnova rata u Bosni, ali to je u vremenu 1990-ih, bilo malo poznato političarima i onima koji stvaraju javno mnenje u Vašingtonu. Oživljavanje islama u Bosni i Hercegovini započelo je 1960-ih, kada je blisko savezništvo Jugoslavije sa pokretom nesvrstanih zemalja promovisalo veći pristup lokalnoj muslimanskoj populaciji. Tito je dozvolio raznim arapskim grupama iz bliskoistočnih zemalja slobodan ulaz u Jugoslaviju. Oni su smatrali muslimansku populaciju u Bosni i Hercegovini zrelom za uticaj i ekspanziju islama. U toku 1970-ih, islamskim grupama je čak dozvoljeno da regutuju dobrovoljce iz Bosne, da se pridruže Palestinskoj oslobodilačkoj organizaciji (PLO) i drugim organizacijama.³⁸ U 1980-im, širom Bosne i Hercegovine upadljivo se povećao broj džamija, finansiranih od ovih bliskoistočnih zemalja.

Rastući bosanski islamski pokret, dao je istaknuto mesto onim bosanskim naučnicima i političkim aktivistima, koji su striktno sledili islamske doktrine. Jedan od njih bio je Alija Izetbegović, koji je kasnije postao predsednik bosansko muslimanske vlade. U jednoj kongresnoj studiji iz 1992-e, Izetbegović je opisan kao “muslimanski fundamentalista i član muslimanske organizacije Fedaina, koji je posvećen uspostavljanju islamskih pravila, gde god Muslimani žive” i koji je bio blizak sa iranskim rukovodstvom ajatolaha Homeinija još od 1960-ih.³⁹ Zbog ove činjenice, vašingtonska podrška Izetbegoviću još više iznenađuje. Američki mediji nikada nisu objavili radikalnije aspekte Izetbegovićevih uverenja i njegovih prijateljstava, već su umesto toga pokušavali da oslikaju ratno bosansko muslimansko rukovodstvo kao umereno. Međutim, Izetbegovićeva jasna uverenja bila su daleko od umerenih. U svojoj knjizi Islamska deklaracija, napisanoj 1970-ih, Izetbegović kaže “potrebno je uspostaviti islam u svim područjima ličnog života, u porodici i društvu, obnavljanjem islamske religijske misli i stvaranjem jednoobrazne muslimanske zajednice od Maroka do Indonezije” i da “islamski pokret mora da počne da preuzima vlast čim bude moralno i brojčano dovoljno jak da zbaci postojeću ne-islamsku vladu i da izgradi novu islamsku vladu.”⁴⁰ Međutim, reči koje su uznemirile Srbe, Vašington je ignorisao. Vašingtonski političari i oni koji su stvarali javno mnenje, nikada u potpunosti nisu razumeli religiozna i etnička osećanja, koja su 1980-tih, sve više polarizovala jugoslovenske etničke grupe; oni su krivicu za sukob 1990-ih, pripisali isključivo srpskom nacionalizmu.

KOSOVO : ZNAK O NADOLAZEĆOJ OPASNOSTI

Krajem 1980-ih, u Jugoslaviji je došlo do ozbiljnih ekonomskih teškoća; industrijska proizvodnja je stagnirala, nezaposlenost je rasla a inflacija u 1990-oj dostigla vrtoglavih 2000 %. Bez Titove stege nad Jugoslavijom, kombinacija etničkog nacionalizma i pogoršanja ekonomskog stanja, stvorila je među svim jugoslovenskim grupama atmosferu opšteg nezadovoljstva. Krajem 1980-ih, ove tenzije su proključale u srpskoj južnoj pokrajini Kosovo, nagoveštavajući etničke probleme koji će tek doći.

I pored značajne kontrole nad vladom i političke i kulturne autonomije, koju su Albanci dobili jugoslovenskim Ustavom iz 1974-e, u 1980-im se pojavio albanski nacionalistički pokret podržavan iz susedne Albanije. Kako je ideja o otcepljenju Kosova od Srbije i Jugoslavije rasla, tako su incidenti, uznemiravanja i zastrašivanja kosovskih Srba uzimali maha, pa je sve veći broj njih počeo da napušta region. Do1981-e, broj Srba je opao za 30.000, Albanaca je bilo preko 77 %, dok su Srbi činili oko 15 % stanovništva Kosova.⁴¹

Iako su se lideri kosovskih Albanca pravdali da Srbi napuštaju Kosovo isključivo iz ekonomskih razloga, dokazi jasno ukazuju na druge uzroke srpskog egzodusa. U 1982-oj, srpska pravoslavna crkva na Kosovu i srpske civilne organizacije dokumentovale su brojne žalbe o uznemiravanju, zastrašivanju, vandalizmu, razaranju srpskih spomenika i crkava kao i o napadima grupa albanskih nacionalista na srpske sveštenike , monahinje i civile.⁴² Iako je tačan broj slučajeva nasilja protiv Srba varirao, istoričari priznaju da “postoje dokazi da su mnogi Srbi i Crnogorci, koji su odlučili da napuste Kosovo, prethodno doživeli zastrašivanja, pritisak, nasilje i druge teške povrede njihovih ljudskih prava, zbog njihovog etniciteta.”⁴³ Neki od Albanaca, za koje je utvrđeno da su krivi za napade na Srbe i uništavanje njihove imovine, lokalni sudovi, kojima su vladali Albanci, osudili su na blage kazne. Jednom takvom, Fljorimi Hiseniju, koji je silovao i pretukao srpsku devojčicu 26-og maja 1986-e, albanski sudija je izrekao kaznu zatvora od samo 30 dana.⁴⁴Kako se broj takvih incidenata tokom 1980-ih povećavao, između 1981-e i 1988-e utvrđeno je da je još 30.000 Srba napustilo Kosovo, pa je broj Srba u regionu do 1991-e, opao na nešto preko 10 % stanovništva.

Izgledalo je kao da organizacije za ljudska prava sa Zapada, nisu bile svesne onog što se dešava sa Srbima. U godišnjim izveštajima o ljudskim pravima, Amnesty International-a, dok su navedeni slučajevi gde je jugoslovenska vlada osudila albanske separatiste na kazne zatvora, slučajevi nasilja i zastrašivanja protiv Srba potpuno su ignorisani. Zašto je Zapad previđao nevolje Srba na Kosovu? Zato, kako je jedan istoričar primetio, dok su stotine hiljada Albanaca koji su migrirali sa Kosova, bili “dobri lingvisti, ubedljivi govornici, koji su uvek bili spremni da kažu saosećajnim novinarima razloge svojih patnji pod srpskim režimom....strani posmatrači propustili su da primete da, iako se smatralo da su Srbi tirani, oni sami, sele se sa Kosova, žaleći se na razaranje svoje imovine, skrnavljenje grobova, mnoge napade i silovanja.”⁴⁵ Kakav je položaj Srba, videli su gotovo jedino srpski sveštenici i građanske grupe, koji su se žalili da jugoslovenska vlada ništa ne čini da zaustavi skrnavljenje drevnih srpskih crkava na Kosovu i napade albanskih separatista na Srbe. U aprilu 1987-e, preko 60.000 Srba s Kosova, protestovalo je na ulicama Beograda i uručilo peticiju, zahtevajući od jugoslovenske vlade da zaustavi ono što su nazvali “genocid nad Srbima na Kosovu.”⁴⁶ Srpska javnost zahtevala je da se primene drastične mere, da se pomogne kosovskim Srbima. Ovo raspoloženje, puno naboja, poklopilo se sa jubilejom istorijskog događaja u srpskoj istoriji, što je doprinelo da zaiskri nacionalno buđenje.

KOMEMORACIJA BITKE NA KOSOVU 1989-e

Uprkos vekovnih turskih napada na Srbe na Kosovu, ovaj region ostao je kolevka srpske kulture. Do danas, preko 75 % svih srpskih kulturnih spomenika, nalaze se na Kosovu, uključujući istorijski manastir Studenicu iz dvanaestog veka, manastir Gračanicu iz trinaestog veka i manastir Samodrežu iz četrnaestog veka, gde je srpski knez Lazar blagoslovio svoju armiju pre slavne bitke protiv Turaka 1389-e godine. U znak priznanja zbog njegove istorijske važnosti, 28-og juna 1989-e, na dan poznat kao Vidovdan, gotovo milion Srba okupilo se na Kosovu, na komemoraciji šest vekova od bitke na Kosovu. To je bila prilika da se oda priznanje heroizmu i žrtvama hrišćanskih, pravoslavnih Srba koji su branili svoje zemlje od invazije otomanskih Turaka. U ovom, svima tako poznatom ponavljanju istorije, te 1989-e, Srbi su verovali da su se suočili sa sličnim izazovom na Kosovu, ovaj put od etničkih Albanaca. U svom vidovdanskom govoru, srpski predsednik Slobodan Milošević, apelovao je na srpski nacionalizam i poslao poruku o svojoj nameri da se odupre albanskom separatizmu.

Iako je Milošević obećao da će zaštititi kosovske Srbe, jedan pisac o tom vremenu, poznati autor, Aleksa Đilas, zabeležio je da je “Miloševiću dobrodošao srpski osećaj nesigurnosti, za njegovu sopstvenu političku korist.”⁴⁷ Kako je demokratska opozicija sticala sve veću popularnost u srpskoj javnosti, sigurno je da je Kosovo dalo Miloševiću i njegovoj socijalističkoj partiji priliku da učvrste svoj položaj na vlasti. Ipak, kasnije, oni u Vašingtonu koji su kritikovali Miloševićev govor1989-e zbog izazivanja srpskog nacionalizma, nisu uspeli da naprave razliku između Miloševićevog političkog interesa i izvornog, istinskog interesa srpskog naroda. Bez obzira na politiku, Srbi su imali neporecive nacionalne interese na Kosovu - interese o kojima je Milošević bio voljan da govori. Iz tog razloga, Srbi su prigrlili Miloševića, naročito oni sa Kosova, iz Krajina i iz Bosne i Hercegovine, gde je strah od njihovih etničkih suseda bio najjači. Čak su se i antikomunistički članovi srpske inteligencije i lideri opozicije složili da Srbija treba da ponovo uspostavi kontrolu nad Kosovom.

Miloševićev govor na Kosovu odjeknuo je u srpskoj javnosti, koja je verovala u potrebu da se zaštite Srbi na Kosovu. Milošević je brzo delovao, u skladu sa obećanjem.U 1989-oj, srpsko rukovodstvo i parlament poništili su autonomni status Kosova i Vojvodine. Dok je srpsko stanovništvo oduševljeno odobrilo taj potez, on je u velikoj meri zategao unutrašnje etničke odnose. S jedne strane, Srbi su videli albanski separatizam na Kosovu kao pretnju srpskoj kulturi i nacionalnim interesima; s druge strane, Hrvati i Slovenci videli su taj potez kao potencijalni način da Srbija proširi svoju vlast. Daleko od toga da bi saosećali sa Srbima, Hrvatska i Slovenija sve više su se stavljale na stranu etničkih albanskih separatista. Sada je srpska javnost bila ubeđena da su Slovenija i Hrvatska u zaveri protiv njih i zbog toga su podržavali Miloševićev imidž snažnog lidera i zaštitnika Srba.

Pošto je Srbija ponovo uspostavila jurisdikciju nad Kosovom i ojačala svoje policijske snage da suzbije rastuću albansku pobunu, proseparatističke albanske grupe na Kosovu postajale su sve više nasilne i uticajne u lokalnoj albanskoj populaciji. Samoproklamovani parlament kosovskih Albanaca proglasio je, 2-og jula 1990-e, pokrajinu nezavisnom i pod svojom kontrolom. Srbija je reagovala suspenzijom pokrajinske vlade i nametanjem direktne federalne kontrole. Etničko nezadovoljstvo na Kosovu polako je ključalo i ponovo došlo u prvi plan 1998-e, kulminirajući u međunarodnu krizu 1999-e. U međuvremenu, kosovska konfrontacija stigla je do prvih linija u Vašingtonu.

BAVLJENJE KOSOVSKOM BITKOM U VAŠINGTONU

Dok je krajem 1980-ih Kosovo vrilo u etničkim sukobima, Vašingon je postajao politička borbena zona, a reči su postale oružje. Lideri i pristalice separatističkog pokreta kosovskih Albanaca otpočeli su PR kampanju među Vašingtonskim političarima i onima koji stvaraju javno mnenje, da bi stekli simpatije i političku podršku za nezavisnost Kosova.

Albanski aktivisti govorili su o konačnom priključenju Kosova Albaniji radi stvaranja “velike Albanije”. Čvrsto povezana zajednica 300.000 do 500.000 Albanaca koji žive u SAD snažno je podržavala pokret. Njihova strategija za odvajanje Kosova od Srbije bila je dvostruka.

Prvo, Albanci u SAD nabavljali su i tajno snabdevali Albance na Kosovu oružjem. Jugoslovenska policija često bi zaplenila ovo oružje, jer bi otkrivala ilegalne isporuke sakrivene u albanskim kućama na Kosovu. Organizatori fondova za nabavku oružja nalazili su se u zemljama Zapada, kao što su SAD, kao podrška rastućoj albanskoj gerilskoj grupi, kasnije nazvanoj Oslobodilačka vojska Kosova (OVK). Iako su u početku ovi organizatori fondova za oružje držani u tajnosti, od 1998-e Albanci u SAD, preko albansko-američkih novina Illyria, otvoreno su tražili novac za nabavku oružja za OVK.⁴⁸

Drugi i najvažniji cilj albanskih pristalica nezavisnog Kosova u SAD, bio je da steknu naklonost uticajnih političkih lidera u Vašingtonu. Mreža albanskih biznismena u SAD finansirala je albanski lobi, koji se fokusirao na to da u Kongresu stekne prijatelje. Velika koncentracija bogatih albanskih birača u Njujorku odgovor je na pitanje, zašto je najveća podrška albanskoj stvari u toku 1990-ih dolazila iz ove države. Prvi pritisak na Kongres izvršio je bivši demokratski kongresmen iz Njujorka, Joseph DioGuardi, čiji je otac bio iz Albanije.⁴⁹ DioGuardi je aktivno učestvovao u organizovanju kongresnih rasprava, na kojima su prikazivana potresna svedočenja Albanaca sa Kosova protiv Srba, kao podrška albanskim zahtevima za nezavisnost Kosova. U 1989-oj, DioGuardi je ubedio senatora Boba Dola da otputuje s njim na Kosovo. Jednom na Kosovu, preko DioGuardi-evih veza sa lokalnim albanskim aktivistima, Dol je bio obasipan jednostranim gledištem o regionalnim problemima. Pri svemu tome, utisci o Kosovu su na senatora Dola ostavili trajan uticaj u godinama koje su nailazile. Dol-DioGuardi “misija otkrivanja činjenica” o Kosovu, bila je jedan od prvih primera kako članovi Kongresa mogu da uđu i napuste stranu zemlju, a da ne steknu nezavisno, nepristrasno znanje o regionu.

elektivno predstavljanje gledišta vašingtonskim političarima, o onome što se dešava u Jugoslaviji, bio je trend koji se nastavio u toku dve godine i preneo se na predstojeće sukobe u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini. Bez istinskog razumevanja složenosti jugoslovenske istorije i etničkih odnosa, Vašington nije bio spreman da upravlja nadolazećim jugoslovenskim metežom. Izvesne jugoslovenske grupe iskoristile su vašingtonsku naivnost i sprijateljile se sa političkom elitom i onima koji stvaraju javno mnenje, u nadi da će dobiti američku vojnu podršku za njihove vekovne svađe oko teritorija na Balkanu.